Taiwango historia

Taiwan uhartearen historia hamarnaka mila urtekoa da, gizakiaren bizilekuaren frogarik zaharrenak kontutan hartuta.^[1] K.a. 3000 inguruan nekazaritzan oinarritutako kultura bat-batean agertzeak gaur egungo Taiwango indigenen arbasoen etorrera islatzen duela uste da. Uhartea holandarrek kolonizatu zuten XVII. mendean, eta ondoren Hoklo jende ugari sartu zen, Txina kontinentaleko Fujian eta Guangdong eremuetako Hakka etorkinak barne, Taiwaneko itsasartean zehar. Espainiarrek kolonia bat eraiki zuten iparraldean aldi labur batez, baina holandarrek bota zituzten 1642an.^[2]

1662an, Koxinga erregeak, 1644an Txina kontinentalaren kontrola galdu zuen Ming dinastiaren leialak, holandarrak garaitu zituen eta uhartean operazio-base bat ezarri zuen. Haren indarrek Qing dinastia garaitu zuten 1683an, eta Taiwaneko lurralde asko gero eta gehiago integratu ziren Qing inperioan. 1895eko Lehen Sino-Japoniar Gerraren ostean, Qing-ek uhartea Japoniar Inperioari laga zion. Taiwanek arroza eta azukrea ekoizten zituen Japoniako Inperiora esportatzeko, eta Bigarren Mundu Gerran Japoniako Asiako hego-ekialdeko eta Pazifikoko inbasioetan laguntza eman zion. Japoniako hezkuntza inperiala Taiwanen ezarri zen, eta taiwandar asko Japoniaren alde borrokatu ziren gerran.^[2]

1945ean, Bigarren Mundu Gerrako borrokak amaitu ostean, Txinako Errepublikako (ROC) gobernu nazionalistak, Kuomintang (KMT) buru zela, Taiwanen kontrola hartu zuen, nahiz eta lurralde subiranotasun transferentziarik ez izan.^[3] 1949an, Txinako Gerra Zibilean Txina kontinentalaren kontrola galdu ondoren, KMTren menpeko ROC gobernua Taiwanera erretiratu zen, eta Chiang Kai-shek lege martziala aldarrikatu zuen. KMTk berrogei urtez gobernatu zuen Taiwan (Taiwaneko itsasartearen kontrako aldean zeuden Kinmen, Wuqiu eta Matsu uharteekin batera) alderdi bakarreko estatu bezala, 1980ko hamarkadan erreforma demokratikoak egin ziren arte. 1996an antolatu ziren presidentetzarako lehen zuzeneko hauteskundeak. Gerra ondorengo garaian, Taiwanek industrializazio azkarra eta hazkunde ekonomiko handia bizi izan zituen, "Taiwaneko Miraria" izenez ezagutzen dena, eta Asiako Lau Tigreetako bat bezala izan zen ezagutua^[4]

1. ↑ (Ingelesez) Olsen, John W.; Miller-Antonio, Sari. (1992). "The Palaeolithic in Southern China". Asian Perspectives, 31 (2), 129-160 or. ISBN hdl:10125/17011..
2. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Jiao, Tianlong. (2007). The neolithic of southeast China: cultural transformation and regional interaction on the coast. Cambria Press, 91-94 or. ISBN 978-1-934043-16-5..
3. ↑ (Ingelesez) "Foreign Relations of the United States". US Dept. of State.
4. ↑ (Ingelesez) "UK Parliament". Hansard.